Uzależnienie uprawnienia małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową jest niezgodne z konstytucją.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji.
Przedmiotem kontroli w sprawie był art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej. Ma on następującą treść: „Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową”. Przepis był kwestionowany w zakresie, w jakim uzależnia prawo rozwiedzionej małżonki do uzyskania renty rodzinnej od posiadania alimentów ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową.
Do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny osoby zmarłej wskazani w ustawie. Art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej prawo to przyznaje ponadto małżonce rozwiedzionej, która spełnia warunki wskazane w tym przepisie. Jednym z tych warunków, zakwestionowanym w tej sprawie, było to, by rozwiedziona małżonka w chwili śmierci byłego męża legitymowała się ustalającym alimenty wyrokiem lub ugoda sądową. Dobrowolne, stałe i regularne przyczynianie się do utrzymania jednego z rozwiedzionych małżonków przez drugiego, które nie wynika z wyroku lub ugody sądowej, nie dawało prawa do renty rodzinnej. Taka regulacja prawna nie uwzględniała zatem tego, że obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami może być realizowany dobrowolnie, bez potrzeby występowania na drogę sądową. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z 4 grudnia 2013 r., sygn. III CZP 85/13, treść obowiązku alimentacyjnego może zostać skonkretyzowana w umowie, ugodzie sądowej albo w orzeczeniu sądowym. Są to trzy równorzędne sposoby konkretyzacji tego obowiązku, przy czym sposobem preferowanym przez państwo powinna być umowa w sprawie alimentów zawierana przez rozwiedzionych małżonków.
Istotną cechą – zgodnie z art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej – jest to, by małżonka rozwiedziona „miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony”. W takie sytuacji znajdują się zarówno byłe małżonki, które mają alimenty ustalone wyrokiem lub ugodą sądową, jak również byłe małżonki, które faktycznie alimenty otrzymywały od zmarłego w ramach dobrowolnego wywiązywania się przez niego z obowiązku alimentacyjnego. W obrębie tej grupy uprawnionych zostało wprowadzone zróżnicowanie, gdyż prawa do renty rodzinnej zostały pozbawione osoby rozwiedzione, które należne im alimenty wyegzekwowały pozasądowo, w drodze porozumienia z byłym małżonkiem. Odmienne traktowanie podmiotów podobnych nie zawsze jednak oznacza naruszenie konstytucji, może bowiem znajdować uzasadnienie w odpowiednio przekonujących argumentach.
W tej sprawie TK stwierdził, że nie ma racjonalnych argumentów przemawiających za potrzebą przyznania renty rodzinnej osobie rozwiedzionej legitymującej się wyrokiem lub ugodą sądową i pozbawienia tego świadczenia innych osób rozwiedzionych, które otrzymywały alimenty od byłych małżonków, choć nie występowały na drogę sądową celem ich ustalenia.
Z niniejszego wyroku wynika, że potwierdzeniem prawa do alimentów może być nie tylko orzeczenie lub ugoda sądowa, ale również umowa zawarta między rozwiedzionymi małżonkami. Umowa taka może być zawarta również w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu może świadczyć fakt, że alimenty były faktycznie uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego śmierci na rzecz osoby uprawnionej.
NOWOŚĆ w dniu 25 maja 2017 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę w składzie 7 sędziów i wskazał, że Umowne dostarczanie po rozwodzie środków utrzymania na rzecz małżonka rozwiedzionego uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia nie może być uznane za prawo do alimentów w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (III UZP 2/17).
Czekamy na uzasadnienie…